Czym są FSH i LH?

FSH, czyli innymi słowy hormon folikulotropowy (folikulotropina) oraz LH, czyli hormon luteinizujący (lutropina) są hormonami białkowymi wydzielanymi przez przedni płat przysadki mózgowej – często są określane wspólna nazwą gonadotropin. Są to hormony tropowe, czyli takie, których funkcją jest regulacja wydzielania hormonów przez inne gruczoły – w tym przypadku są to jądra i jajniki. Wydzielane przez nie hormony są to: testosteron, estrogeny i progesteron. Zarówno mężczyźni jak i kobiety wytwarzają wszystkie trzy hormony, tylko w różnych proporcjach – u mężczyzn przeważa testosteron, a u kobiet estrogeny i progesteron.

Zarówno FSH i LH, jak i testosteron, estrogeny i progesteron mają duże znaczenia w regulacji reprodukcji.

W jaki sposób FSH i LH regulują reprodukcję?

FSH wraz z hormonami płciowymi, których wydzielanie reguluje, jest hormonem niezbędnym do zapoczątkowania i podtrzymania gametogenezy, czyli procesu, w którym wytwarzane są komórki jajowe i plemniki. Ściśle związany z tym jest fakt, że bez tych hormonów cykl miesiączkowy nie zachodziłby prawidłowo, a co się z tym wiąże, zajście w ciąże byłoby niemożliwe. Są więc to hormony niezwykle istotne w procesie starania się o potomstwo.

LH w głównej mierze działa na komórki endokrynne, czyli wydzielnicze i stymuluje produkcję hormonów płciowych.

Jak różni się działanie FSH i LH u kobiet i u mężczyzn?

Lutropina u kobiet odpowiada za stymulowanie owulacji oraz pobudza syntezę progesteronu.

Folikulotropina u kobiet odpowiada za rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, zwanych również pęcherzykami Graffa oraz stymuluje syntezę estrogenów (np. estradiolu) oraz progesteronu.
Świadczy to o tym, że hormony te są bardzo istotne dla kobiet- zapewniają one prawidłowe funkcjonowanie ich układu rozrodczego. Ich prawidłowe stężenia warunkują występowanie owulacji, uwolnienie komórki jajowej, dzięki czemu może ona zostać zapłodniona. Hormony te również mają korzystny wpływ na libido kobiet.

U mężczyzn te hormony również mają swoje funkcje. U mężczyzn FSH odpowiada za produkcję nasienia oraz białek, z którymi wiążą się hormony płciowe, a LH pobudza syntezę testosteronu w jądrach.

Czy oznaczenia poziomu hormonów FSH i LH wykonuje się równolegle z innymi badaniami hormonalnymi?

Aby zobaczyć pełnię obrazu klinicznego to poziom hormonów LH i FSH powinny być oznaczone razem z hormonami, których wydzielanie regulują, czyli z estrogenami, progesteronem i testosteronem. Takie zestawienie pozwoli lekarzowi na stwierdzenie, czy występujące zaburzenia są związane z chorobą przysadki, czy może problem leży na poziomie gonad.

Jak przygotować się do badania?

Badania te nie wymagają specjalnego przygotowania – są wykonywane jak typowe badania krwi, z krwi żylnej. Jednak ważne jest uwzględnienie aktualnej fazy cyklu miesiączkowego.
LH często badamy, aby stwierdzić, czy owulacja przebiega prawidłowo i z tego względu najlepiej jest wykonać to badanie w okresie około owulacyjnym, między 12. a 14. dniem cyklu (przy 28-dniowym cyklu miesiączkowym). W pozostałych ‒ zazwyczaj w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego (ok. 3.–5. dnia cyklu) lub w drugiej połowie cyklu (ok. 21. dnia cyklu).
Badanie FSH poleca się wykonać na początku cyklu miesiączkowego – pomiędzy drugim a piątym dniem cyklu.

Fazę cyklu miesiączkowego należy również uwzględnić przy interpretacji wyników badań – normy stężeń tych hormonów są różne w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego w którym badanie zostało wykonane. 

W diagnostyce jakich schorzeń są wykonywane badania FSH i LH?

Oznaczenia stężeń tych hormonów są wykorzystywane w diagnostyce:

·       Niepłodności – zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn,

·       Zaburzeń miesiączkowania u kobiet,

·       Chorób jajników i jąder,

·       Chorób przysadki mózgowej,

·       Oligospermii – czyli małej ilości plemników w nasieniu,

·       Zaburzeń dojrzewania płciowego u dzieci i nastolatków (zbyt wczesnego lub zbyt późnego pokwitania,

·       Przedwczesnej menopauzy u kobiet.

O czym może świadczyć podwyższony, a o czym obniżony poziom tych hormonów?

Obniżony poziom LH i FSH najczęściej spowodowany jest niewydolnością przysadki mózgowej. W takim przypadku powoduje to również niewydolność gonad, czyli jąder i jajników. Taki stan jest nazywany w literaturze hipogonadyzmem hipogonadotropowym.

Niski poziom LH może również występować w przebiegu nadczynności jajników.
Obniżenie FSH najczęściej wynika z opisanej wcześniej dysfunkcji przysadki mózgowej.

Podwyższony poziom tych hormonów obserwujemy w przypadku pierwotnej niewydolności gonad, czyli jąder i jajników. Wynika to z tego, że niski poziom hormonów wydzielanych przez gonady stymuluje przysadkę do syntezy większej ilości LH i FSH. Taki stan jest określany mianem hipogonadyzmu hipergonadotropowego.
Podwyższony poziom LH występuje u kobiet z niedorozwojem jajników, chorych na zespół policystycznych jajników oraz w okresie menopauzy.

W przypadku FSH natomiast, badania wykazały, że zbyt wysoki poziom FSH w fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego może zwiastować problemy u pacjentki z zajściem w ciążę.

Jakie są objawy zbyt niskiego bądź zbyt wysokiego poziomu LH i FSH?

Zaburzenia stężeń tych hormonów przejawiają się to w formie zaburzeń miesiączkowania oraz owulacji. Zaburzenia w zakresie stężeń tych hormonów powodują również trudności z zajściem w ciążę.

Stosunek LH do FSH – ile powinien wynosić i o czym świadczy?

Oprócz stężeń poszczególnych hormonów, istotny jest również stosunek poziomu LH i FSH. Prawidłowo powinien on być bliski 1. Jeśli wynosi 0,5-0,6, to może świadczyć o niewydolności przysadki mózgowej. Stosunek ten zmniejsza się również po menopauzie i wynosi wtedy 0,4-0,7.

Podwyższone wartości, wynoszące nawet 1,5-3 może świadczyć o PCOS, czyli o zespole policystycznych jajników.

Źródła:
1.      Dee Unglaub Silverthorn - Fizjologia człowieka - zintegrowane podejście. PZWL, wydanie 1, 2018
2.      lek. med. Ewelina Malec - Hormon luteinizujący (lutropina), https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/173855,hormon-luteinizujacy-lutropina
3.      lek. med. Katarzyna Jamruszkiewicz - Hormon folikulotropowy, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/172383,hormon-folikulotropowy
Zdjęcie: canva