Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że między niepłodnością a bezpłodnością istnieje znacząca różnica. Często pojęcia te używane są zamiennie, co stanowi duży błąd. Zarówno niepłodność, jak też bezpłodność, dotyczą problemu z zajściem w ciążę. Znaczenie tych słów jest jednak nieco różne i określa odmienne sytuacje zdrowotne.

Czym jest niepłodność?

Niepłodność określana jest jako stan, w którym starania o dziecko trwają co najmniej przez okres 12 miesięcy i nie przynoszą oczekiwanych efektów. Para musi zadbać wówczas o regularność stosunków płciowych – powinny być one podejmowane z częstotliwością od 2 do 4 razy w tygodniu. Niezbędne jest także odstawienie wszelkich środków antykoncepcyjnych, takich jak tabletki, plastry lub prezerwatywy.

Dane szacunkowe wskazują, że niepłodność dotyka od 8 do 12% par w wieku rozrodczym na całym świecie.

Czym jest bezpłodność?

Bezpłodność to stan charakteryzujący się zupełnym brakiem możliwości zajścia w ciążę. Stan ten nie podlega jakimkolwiek formom leczenia. Współczesna medycyna pozostaje póki co bezradna w radzeniu sobie z problemem bezpłodności.

Jak rozpoznać niepłodność i bezpłodność?

Podstawą w rozpoznaniu niepłodności i bezpłodności jest odpowiednia i bardzo dokładna diagnostyka lekarska.

Jedną z jej fundamentalnych obszarów stanowi wywiad lekarski. Na jego podstawie lekarz jest w stanie ocenić jak przebiegały dotychczasowe próby zajścia w ciążę. Dodatkowo zbiera on informacje odnośnie prowadzonego stylu życia, aktywności seksualnej, codziennej diety, a także kwestii zdrowotnych, takich jak np. regularność miesiączkowania czy zachowanie odpowiedniej higieny snu.

Bardzo ważne jest to, aby nie zatajać jakichkolwiek informacji – mogą być one kluczowe dla zaplanowania optymalnego leczenia!

Do pozostałych badań diagnostycznych należą:

• badania laboratoryjne  – u kobiet najczęściej wykonuje się badanie poziomu prolaktyny, gonadotropin, (LH, FSH), TSH, FT3, FT4, AMH oraz steroidowych hormonów płciowych. U mężczyzn bada się głównie poziom gonadotropin, testosteronu;
• badanie nasienia – zbadanie męskiego nasienia pozwala ocenić morfologię plemników. Dodatkowo sprawdza się ich ilość, a także ruchliwość;
• badanie żeńskich narządów płciowych – podstawę stanowi wykonanie fizykalnego badania, które powinno być uzupełnione badaniem obrazowym, czyli USG. W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek nieprawidłowości, niezbędne może okazać się dodatkowe wykonanie badania endoskopowego, które ma na celu wykrycie zmian takich jak polipy czy patologiczne zrosty

W przypadku niektórych par diagnostyka może zostać poszerzona. Do najczęstszych dodatkowych konsultacji należy wizyta u diabetologa, endokrynologa oraz psychiatry.

Niepłodność i bezpłodność u kobiet – najczęstsze przyczyny

U kobiet niepłodność spowodowana jest najczęściej zaburzeniami hormonalnymi. Nieprawidłowości dotyczą często hormonów tarczycy, tj. TSH, FT3 oraz FT4. Uregulowanie ich poziomu w wielu przypadkach rozwiązuje problem zajścia w ciążę. Za problemy z poczęciem może także odpowiadać prolaktyna – jej wysoki poziom nie tylko utrudnia, ale wręcz całkowicie uniemożliwia zapłodnienie!

Należy pamiętać, że nawet najmniejsze odchylenia hormonalne mogą odgrywać ogromną rolę podczas owulacji. Dlatego przed rozpoczęciem starań o dziecko bardzo ważne jest wykonanie odpowiedniego panelu badań diagnostycznych.

Do pozostałych przyczyn niepłodności u kobiet należą:

• infekcje wirusowe lub bakteryjne,
• patologiczne zrosty,
• endometrioza,
• nieprawidłowości w budowie narządów płciowych (o lekkim nasileniu).

Za problem bezpłodności u kobiet najczęściej odpowiadają:

• wrodzony brak narządów płciowych,
• niedorozwój narządów płciowych,
• wady macicy,
• utrata czynności jajników,
• przedwczesna menopauza
• czynniki genetyczne (nieprawidłowa liczba chromosomów, mutacje),
• przebyta chemioterapia lub radioterapia.

Niepłodność i bezpłodność u mężczyzn – najczęstsze przyczyny

Podobnie ja w przypadku kobiet, u mężczyzn, niepłodność spowodowana może być między innymi nieprawidłowym wydzielaniem hormonów. Dotyczy to najczęściej hormonów tarczycy oraz steroidowych (m.in. testosteron, kortyzol, aldosteron). W wielu przypadkach niemożność poczęcia dziecka spowodowana jest hiperprolaktynemią, czyli nadmiarem wydzielanej przez przedni płat przysadki mózgowej prolaktyny.

Za przyczynę problemu niepłodności mogą także odpowiadać choroby lub nieprawidłowości w obrębie męskich narządów płciowych. Najpopularniejszym z nich jest wnętrostwo. Wada ta polega na umieszczeniu jednego lub obu jąder poza moszną. Najczęściej lokalizują się one w kanale pachwinowym lub w obrębie jamy brzusznej. Brak poprawnego zstąpienia jąder może prowadzić do ich nadmiernego przegrzania, którego efektem jest między innymi zaburzona produkcja plemników, prowadząca do niepłodności.

Do innych przyczyn niepłodności należą:

• urazy narządów płciowych;
• zapalenie jąder, najądrzy, stercza lub pęcherzyków nasiennych;
• niedokrwienie narządów płciowych;
• nieprawidłowa budowa prącia;
• zaburzenia seksualne (impotencja, zaburzenia ejakulacji, wytrysk wsteczny);
• nieprawidłowości w obrębie nasienia (zbyt mała liczba lub zbyt mała ilość plemników w nasieniu).

Za bezpłodność u mężczyzn najczęściej odpowiada:

• nieprawidłowa budowa lub brak narządów płciowych,
• trwałe uszkodzenie narządów płciowych,
• czynniki genetyczne (nieprawidłowa liczba chromosomów, mutacje),
• przebyta chemioterapia lub radioterapia.

Niepłodność i bezpłodność – leczenie

Leczenie niepłodności to bardzo złożony proces, który często wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Podstawę stanowi dokładnie przeprowadzona diagnostyka, której fundament powinien stanowić wywiad lekarski. Pozwala on na ocenę dotychczasowego stylu życia starającej się o dziecko pary, który może stanowić kluczowy element w doborze odpowiedniej terapii. Poza wywiadem niezbędne jest także wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych, fizykalnych i obrazowych, które są w stanie określić ogólny stan zdrowia obojga z partnerów.

Terapia leczenia niepłodności jest zawsze dobierana w sposób indywidualny. Nie ma jednej metody leczenia, która przyniosłaby jednakowo oczekiwane skutki u wszystkich par. Zazwyczaj jej podstawę stanowi farmakoterapia, polegająca na podawaniu odpowiednich dawek hormonów, co ma na celu uregulowanie działania gospodarki hormonalnej.

W niektórych przypadkach konieczne jest wdrożenie leczenia inwazyjnego. Dotyczy ono przede wszystkim sytuacji, w których za problem z zajściem w ciążę odpowiadają wady anatomiczne, takie jak np. niedrożność jajowodów.

W przypadkach, w których leczenie niepłodności nie przynosi oczekiwanego rezultatu, pomocne może być zapłodnienie pozaustrojowe, czyli in vitro. Stanowi ono dla wielu par jedyną szansę na to, by cieszyć się rodzicielstwem.

Źródła:

• Starc, A. (2019). Infertility and Sexual Dysfunctions: A Systematic Literature Review. Acta Clinica Croatica. doi:https://doi.org/10.20471/acc.2019.58.03.15.
• Gnoth, C., Godehardt, E., Frank-Herrmann, P., Friol, K., Tigges, J. and Freundl, G. (2005). Definition and prevalence of subfertility and infertility. Human Reproduction, 20(5), pp.1144–1147. doi:https://doi.org/10.1093/humrep/deh870.